Bzhedug Adyghe dialect
Bzhedug Adyghe dialect | |
---|---|
Native to | Republic of Adygea, Biga |
Northwest Caucasian
| |
Language codes | |
ISO 639-3 | – |
Glottolog |
bezh1247 [1] |
The Bzhedug dialect (Adyghe: Бжъэдыгъубзэ) is a dialect of Adyghe.[2] The Bzhedug dialect is spoken by the Bzhedugs who live mostly in Adygea and Biga.
Phonology
Dropped consonants
In the Bzhedug dialect (Like Northern Shapsug dialect) in some cases the consonants н [n], м [m] and р [r] are dropped and are not pronounced.[3]
Meaning | Bzhedug | Standard Adyghe | Kabardian | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | |
calm | сабыр | saːbər | самбыр | saːmbər | самбыр | saːmbər |
Saturday | шэбэт | ʃabat | шэмбэт | ʃambat | щэбэт | ɕabat |
finger | Iэхъуабэ | ʔaχʷaːba | Iэхъуамбэ | ʔaχʷaːmba | Iэпхъуамбэ | ʔapχʷaːmba |
toe | лъэхъуабэ | ɬaχʷaːba | лъэхъуамбэ | ɬaχʷaːmba | лъэпхъуамбэ | ɬapχʷaːmba |
wide | шъуабгъо | ʃʷaːbʁʷa | шъуамбгъо | ʃʷaːmbʁʷa | фабгъуэ | faːbʁʷa |
peel | шъуапIэ | ʃʷaːpʼa | шъуампIэ | ʃʷaːmpʼa | фампIэ | faːmpʼa |
board | пхъэбгъу | pχabʁʷ | пхъэмбгъу | pχambʁʷ | пхъэбгъу | pχabʁʷ |
worm | хьэблыу | ħabləw | хьамлыу | ħaːmɮəw | хьэмбылыу | ħambəɮəw |
- The consonant н [n] is dropped before postalveolar affricates дж [d͡ʒ], ч [t͡ʃ], кI [t͡ʃʼ] and before alveolar stops д [d], т [t], тI [tʼ] :
Meaning | Bzhedug | Standard Adyghe | Kabardian | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | |
egg | кIэкIэ | t͡ʃʼat͡ʃʼa | кIэнкIэ | t͡ʃant͡ʃa | джэдыкӏэ | d͡ʒadət͡ʃʼa |
sweat | пкIатIэ | pt͡ʃʼaːtʼa | пкIантIэ | pt͡ʃʼaːntʼa | пщIантIэ | pɕʼaːntʼa |
flue pipe | оджэкъ | wad͡ʒaq | онджэкъ | wand͡ʒaq | уэнжакъ | wanžaq |
rice | пыдж | pəd͡ʒ | пындж | pənd͡ʒ | пынжь | pənʑ |
pillow | шъхьатэ | ʂħaːta | шъхьантэ | ʂħaːnta | щхьэнтэ | ɕħanta |
pants | гъочэдж | ʁʷat͡ʃad͡ʒ | гъончэдж | ʁʷant͡ʃad͡ʒ | гъуэншэдж | ʁʷanʃad͡ʒ |
fast | псыкIэ | psət͡ʃʼa | псынкIэ | psənt͡ʃʼa | псынщIэ | psənɕʼa |
shovel | хьацэ | ħaːt͡sa | хьанцэ | ħaːnt͡sa | хьэнцэ | ħant͡sa |
blue | шхъуатIэ | ʃχʷaːtʼa | шхъуантIэ | ʃχʷaːntʼa | шхъуантIэ | ʃχʷaːntʼa |
key | IукIыбзэ | ʔʷət͡ʃʼəbza | IункIыбзэ | ʔʷənt͡ʃəbza | IункIыбзэ | ʔʷənt͡ʃəbza |
vein | лъытфэ | ɬətfa | лъынтфэ | ɬəntfa | лъынтхуэ | ɬəntxʷa |
heavy | отэгъу | wataʁʷ | онтэгъу | wantaʁʷ | уэндэгъу | wandaʁʷ |
knee | лъэгуаджэ | ɬaɡʷaːd͡ʒa | лъэгуанджэ | ɬaɡʷaːnd͡ʒa | лъэгуажьэ | ɬaɡʷaːʑa |
butterfly | хьапIырашъу | ħapˈəpaʃʷ] | хьампIырашъу | ħampˈəpaʃʷ] | хьэндырабгъуэ | ħandəraːbʁʷa |
noise | жъот | ʒʷat | жъонт | ʒʷant | ||
peanuts | чIыдэ | t͡ʃʼəda | чIындэ | t͡ʃʼənda | щIыдэ | ɕʼəda |
chair | пхъэтIэкIу | pχatʼakʷʼ | пхъэнтIэкIу | pχantʼakʷʼ | пхъэнтIэкIу | pχantʼakʷʼ |
Aspirated consonants
In the Bzhedug dialect (Like the Shapsug dialect) there exist a series of aspirated consonants (/pʰ/ /tʰ/ /ʃʰ/ /t͡sʰ/ /t͡ʃʰ/ /t͡ʂʰ/ /t͡ɕʰʷ/ /kʰʷ/ /qʰ/ /qʰʷ/) that became plain consonants in other dialects :
Word | Adyghe | Kabardian | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Bzhedug | Temirgoy and Abzakh | |||||
IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | |
sharp | pʰaːpt͡sʼa | пʰапцIэ | paːpt͡sʼa | папцIэ | paːpsʼa | paːpt͡sʼa |
arrogant | pʰaːɣa | пʰагэ | paːɣa | пагэ | paːɣa | пагэ |
nose | pʰa | пʰэ | pa | пэ | pa | пэ |
Word | Adyghe | Kabardian | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Bzhedug | Temirgoy and Abzakh | |||||
IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | |
respect | pχaːtʰa | пхъатʰэ | pχaːta | пхъатэ | - | - |
to give | jatʰən | етʰын | jatən | етын | jatən | етын |
to take | ʃtʰan | штʰэн | ʃtan | штэн | ɕtan | щтэн |
on | tʰajt | тʰет | tajt | тет | tat | тет |
smooth | t͡sʼaːʂʷtʰa | цIашъутʰэ | t͡sʼaːʃʷta | цIашъутэ | t͡sʼaːfta | цIафтэ |
to afraid | ɕtʰan | щтʰэн | ɕtan | щтэн | ɕtan | щтэн |
pillow | ʂħaːntʰa | шъхьантʰэ | ʂħaːnta | шъхьантэ | ɕħaːta | щхьатэ |
Word | Adyghe | Kabardian | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Bzhedug | Temirgoy and Abzakh | |||||
IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | |
wool | t͡sʰə | цʰы | t͡sə | цы | t͡sə | цы |
eyelash | nabzət͡sʰ | нэбзыцʰ | nabzət͡s | нэбзыц | nabʒət͡s | нэбжьыц |
Word | Adyghe | Kabardian | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Bzhedug | Temirgoy and Abzakh | |||||
IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | |
milk | ʃʰa | шʰэ | ɕa | щэ | ʃa | шэ |
lame | ɬaːʃʰa | лъашʰэ | ɬaːɕa | лъащэ | ɬaːʃa | лъашэ |
salt | ʃʰəʁʷ | шʰыгъу | ɕəʁʷ | щыгъу | ʃəʁʷ | шыгъу |
cloud | pʃʰa | пшʰэ | pɕa | пщэ | pʃa | пшэ |
pus | ʃʰənə | шʰыны | ɕənə | щыны | ʃən | шын |
accordion | pʃʰəna | пшʰынэ | pɕəna | пщынэ | pʃəna | пшынэ |
fat | pʃʰarə | пшʰэры | pɕarə | пщэры | pʃar | пшэр |
wax | ʃʰafə | шʰэфы | ʃafə | шэфы | ʃaxʷə | шэху |
horse | ʃʰə | шʰы | ʃə | шы | ʃə | шы |
sand | pʃʰaːχʷa | пшʰахъо | pʃaːχʷa | пшахъо | pʃaːχʷa | пшахъуэ |
story | pʃʰəsa | пшʰысэ | pʃəsa | пшысэ | pʃəsa | пшысэ |
Word | Adyghe | Kabardian | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Bzhedug | Temirgoy and Abzakh | |||||
IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | |
spleen | t͡ʃʰa | чʰэ | t͡ʃa | чэ | t͡ʃa | чэ |
brushwood twig | t͡ʃʰə | чʰы | t͡ʃə | чы | t͡ʃə | чы |
to cough | pst͡ʃʰan | псчʰэн | pst͡ʃan | псчэн | pst͡ʃan | псчэн |
Word | Adyghe | Kabardian | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Bzhedug | Temirgoy and Abzakh | |||||
IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | |
middle | kʰʷə | кʰу | kʷə | ку | kʷə | ку |
thigh | kʰʷa | кʰо | kʷa | ко | kʷa | куэ |
Word | Adyghe | Kabardian | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Bzhedug | Temirgoy and Abzakh | |||||
IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | |
grave | qʰa | къʰэ | qa | къэ | q͡χa | кхъэ |
Word | Adyghe | Kabardian | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Bzhedug | Temirgoy and Abzakh | |||||
IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | |
pig | qʰʷa | къʰо | qʷa | къо | q͡χʷa | кхъуэ |
Word | Adyghe | Kabardian | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Bzhedug | Temirgoy | |||||
IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | |
jungle/bushy area | t͡ɕʰʷənə | чъʰуны | t͡sʷənə | цуны | fən | фын |
- The consonant х [х] becomes к [k] after ш [ʃ] in Bzhedug:
Word | Adyghe | Kabardian | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Bzhedug | Temirgoy and Abzakh | |||||
IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | |
Almighty God | tħa:ʃku | тхьашку | tħa:ʃxu | тхьашху | tħəʃxuə | тхьэшхуэ |
large room/house | wənaʃku | унэшку | wənaʃxu | унэшху | wənaʃxuə | унэшхуэ |
festival | mafaʃku | мэфэшку | mafaʃxu | мэфэшху | jazə | мэхуэшхуэ |
to eat | ʃkan | шкэн | ʃxan | шхэн | ʃxan | шхэн |
enormous | jənəʃku | инышку | jənəʃxu | инышху | jənəʃxuə | инышхуэ |
Others
In the Bzhedug dialect (like Shapsug and Abzakh) there exist a labialized voiceless alveolo-palatal affricate [t͡ɕʷ] ⟨чъу⟩ that correspond to [t͡sʷ] ⟨цу⟩ in standard Adyghe Temirgoy.
Meaning | Bzhedug | Standard Adyghe | Kabardian | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | |
shoe | чъуакъэ | t͡ɕʷaːqa | цуакъэ | t͡sʷaːqa | вакъэ | vaːqa |
to stop | учъун | wət͡ɕʷən | уцун | wət͡sʷən | увын | wəvən |
ox | чъу | t͡ɕʷʷə | цу | t͡sʷə | вы | və |
ploughshare | чъуабзэ | t͡ɕʷaːbza | цуабзэ | t͡sʷaːbza | вабзэ | vaːbza |
mandate | псычъу | psət͡ɕʷ | псыцу | psət͡sʷ | хыв | xəv |
rolling pin | тхьачъуф | tħat͡ɕʷf | тхьацуф | tħat͡sʷf | хупхъэ | xupχa |
- In the Bzhedug dialect there exist a labialized voiceless retroflex sibilant [ʂʷ] and labialized voiced retroflex sibilant [ʐʷ] that correspond to [ʃʷ] and [ʒʷ] in other Adyghe dialects.
Word | Adyghe | Standard Kabardian | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Standard Adyghe | Bzhedug | |||||
IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | |
what | ʃʷəqajblaːʁ | шъукъеблагъ | ʂʷəqajblaːʁ | шъукъеблагъ | fəqeblaːʁa | фыкъеблагъэ |
you (plural) | ʃʷa | шъо | ʃʷa | шъо | fa | фэ |
stone | məʒʷa | мыжъо | məʐʷa | мыжъо | məva | мывэ |
Grammar differences
Noun instrumental case
In the instrumental case the noun has the suffix мджэ (-md͡ʒa) or -джэ (-d͡ʒa) unlike other dialects (e.g. Abzakh, Temirgoy and Standard Kabardian) that has the suffix -мкIэ (-mt͡ʃʼa) or -кIэ (-t͡ʃʼa) :
- Bzhedug dialect: КIалэр Адыгэбзэджэ мэгущаIэ ↔ Standard: КIалэр АдыгэбзэкIэ мэгущыIэ - "The boy speaks (using) Adyghe language".
- Bzhedug dialect: Къэлэмымджэ сэтхэ ↔ Standard: КъэлэмымкIэ сэтхэ - "I write (using) with the pencil".
Future tense Suffix ~т (~t)
In this dialect the future tense suffix is ~эт (~at) and in some cases ~ыт (~ət) unlike standard Adyghe (Temirgoy) that has the Suffix ~щт (~ɕt).
Word | Adyghe | Standard Kabardian | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Standard Adyghe | Bzhedug | |||||
IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | |
I will go | səkʷʼaɕt | сыкIощт | səkʷʼat | сыкIот | səkʷʼanəwɕ | сыкIуэнущ |
you will go | wəkʷʼaɕt | укIощт | wəkʷʼat | укIот | wəkʷʼanəwɕ | укIуэнущ |
he will go | makʷʼaɕt | мэкIощт | makʷʼat | мэкIот | makʷʼanəwɕ | мэкIуэнущ |
we will go | təkʷʼaɕt | тыкIощт | ʂʷəkʷʼat | тыкIот | dəkʷʼanəwɕ | дыкIуэнущ |
you (plural) will go | ʃʷəkʷaɕt | шъукIощт | ʃʷəkʷʼat | шъукIот | fəkʷʼanəwɕ | фыкIуэнущ |
they will go | maːkʷatəɕx | макIощтых | maːkʷʼatəx | макIотых | jaːkʷʼanəwɕ | якIуэнущ |
Unique words
Word | Adyghe | Standard Kabardian | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Standard Adyghe | Bzhedug | |||||
IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | IPA | Cyrillic | |
what | səd | сыд | ʂəd | шъыд | sət | сыт |
how | sədaw | сыдэу | ʂədaw | шъыдэу | dawə | дауэ |
why | sədaː | сыда | ʂədaː | шъыда | сыт щхьэкIэ | sət ɕħat͡ʃʼa |
when | сədəjʁwa | сыдигъо | ʂədəjʁwa | шъыдигъо | сыт щыгъуи | sət ɕəʁʷəj |
how much | səd fadəjz | сыд фэдиз | ʂədfadəjz | шъыд фэдиз | sət xuadəjz | сыт хуэдиз |
with what | səd fadəjz | сыдкIэ | ʂədfadəjz | шъыдджэ | ||
he/she/it | aɕ | ащ | аj | ай | abə | абы |
this/here | məɕ | мыщ | məj | мый | məbə | мыбы |
near | daʑ | дэжь | daj | дэй | dajʒ | деж |
self | jaʑ | ежь | jaj | ей | jazə | езы |
Sample text
Зэгорэм тыгъэжьымрэ тыгъэмрэ зынэкъокъугъэх анахь лъэшыр язэрымгъашIэу. А лъэхъан дэдэм тефэу зекIогорэ кIакIо техъуагъэу гъогум къэрыкIоу алъэгъугъ ыкIи рахъухьагъ тIумэ язэу гъогурыкIом икIакIо зыщэзгъэхэрыр анахь лъэшэу алъытэнэу. Ай дэй тыгъэжьым зэрыфэлъэкIэу къэпщэу къыригъэжьагъ. Ау ар нахь лъэшэу къепщы къэсми, гъогурыкIом кIакIом нахь зыкIоцIищахьытыгъэ. Ыужыпкъэм тыгъежьыр иморад ыужы икIыжьын фае хъугъэ.ЕтIуанэ тыгъэр къэпсыгъ, гъогурыкIор фабэ къэпагъ, ыкIи ай лъэпэтэу кIакIор зыщихыгъ. Аущтэу тыгъэжьым тыгъэр ей нахьыри нахьы зэрылъэшыр къэгурымэIомэ мэхъонэу хъугъэ.[4]
See also
- Hakuchi Adyghe dialect
- Kfar Kama Adyghe dialect
- Shapsug Adyghe dialect
- Abzakh Adyghe dialect
- Baslaney dialect
External links
- A song in Bzhedug dialect (Emizh Nurbi - Come Home in peace)
- A song in Bzhedug dialect (Emizh Nurbi - I want you)
References
- ↑ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian, eds. (2016). "Bzhedug". Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ↑ Bzhedug dialect (in French)
- ↑ Наращение сонорных согласных (in Russian)
- ↑ "Tamara Udzhuxu (Bzhedugh Dialect)".