Talk:Jozias van Aartsen

's-Gravenhage, 21 augustus 2006

Beste Mark

Het moment is gekomen om een antwoord te geven op je herhaalde verzoek om mij weer te kandideren voor de Tweede Kamer.

Om tot een weloverwogen besluit te komen heb ik nagedacht over de situatie in het land, het parlement en de partij en de rol die ik daar als lid van de Tweede Kamer in zou kunnen spelen.

Het ziet er naar uit dat het nu vertrekkende kabinet van CDA, VVD en - tot voor kort - D66 erin is geslaagd de financiën van dit land op orde te brengen. Dat is een belangrijk resultaat. Maar ik heb er één en andermaal de nadruk op gelegd, dat regeren meer is dan budgetbeheer.

Het is de taak van politici om vooruit te zien. Verder vooruit te zien dan de volgende begroting.

Hoe aanvaarden we de consequenties van de globalisering?

Wat is de positie van Nederland in het nieuwe, grote Europa?

Hoe bieden wij onze burgers de mogelijkheid het op te nemen tegen de concurrentie van buiten?

Hoe gaan we om met externe bedreigingen die niet meer komen van andere naties, maar van individuen of groeperingen?

Hoe moet de relatie zijn tussen de staat en de zeer geëmancipeerde burger?

Welke veranderingen in ons staatsbestel zijn nodig om de parlementaire democratie te laten overleven?

En vooral: hoe inspireren wij de Nederlanders tot verantwoord burgerschap?

Geen thema's die je in pakkende oneliners vangt en op je affiches zet. Misschien niet eens interessant in een campagne. Maar wel onderwerpen waarover een nieuw kabinet met bezielde ideeën zal moeten komen. Meer dan dat, het zal daarvoor beleid moeten ontwikkelen. Durf en verantwoordelijkheidsgevoel zijn daarbij belangrijker dan het effect in de polls.

Zo'n kabinet hoort naar mijn overtuiging een zelfbewust parlement tegenover zich te vinden. Zelfbewust tegenover het kabinet, zelfbewust tegenover de samenleving die het vertegenwoordigt. Wijzigingen in ons grondwettelijk bestel zijn daarvoor nodig. Maar voorop blijft staan dat de Staten Generaal het hoogste gezag in onze democratie zijn. Niet een vergaarbak van ambities waaruit gekozenen wegvluchten wanneer het gedroomde plekje in een kabinet niet voor hen blijkt te zijn weggelegd. Mede door die houding heeft de Tweede Kamer in de afgelopen decennia aan statuur ingeboet. Ikzelf heb hieruit de consequentie getrokken en heb mij in 2002 - na 8 jaar ministerschap - opnieuw voor de Kamer gekandideerd en mijn plaats in de blauwe stoelen ingenomen.

Een parlement zoals door mij geschetst, stelt zich onafhankelijk op tegenover het kabinet. En een kabinet zoals door mij geschetst accepteert die onafhankelijke opstelling.

Voor mij is en blijft het liberalisme de inspiratiebron bij uitstek voor dat zelfbewustzijn, die toekomstgerichtheid, die durf en dat verantwoordelijkheidsgevoel . Vanaf haar oprichting woedt binnen de VVD, dan weer onderhuids, dan weer aan de oppervlakte, de richtingenstrijd tussen een naar populisme neigende stroming (no-nonsense, belastingverlaging, orde) en een vrijzinnige stroming (vrijheid, rechtsstaat, internationale gerichtheid, onderwijs). Alle aanvoerders, van Stikker en Oud tot mijzelf, hebben ernaar gestreefd die stromingen te verbinden.

Hoe meer dat lukte - veelal afhankelijk van de steun daarvoor binnen de partij - des te beter het resultaat voor de VVD. Zie het succes van Hans Wiegel, zie het uiteindelijke succes van Frits Bolkestein. De vraag is of dat in de politieke realiteit van nu nog mogelijk is.

Het beeld dat in de lijsttrekkerscampagne is ontstaan, heeft die verbindende rol moeilijker gemaakt. De nieuwe fractie krijgt daarmee te maken.

Deze woorden lezend, zul je vaststellen dat mijn betrokkenheid bij de politiek en mijn passie voor het liberalisme onverminderd zijn.

Tot welk antwoord leidt dit mij nu op jouw vraag of ik mij weer kandidaat wil stellen voor de Tweede Kamer?

Bij je verzoek zei je, dat je mijn expertise en ervaring nodig zou hebben en dat je via mij het internationale profiel van de VVD wilde versterken. Dat klinkt heel respectabel. Maar sinds ik in 2002 blijmoedig als woordvoerder buitenland aantrad, is er natuurlijk wel wat veranderd.

Ik heb drie jaar de fractie geleid. Dat betekende: beleid initiëren - van de manier waarop het parlement met Europa omgaat tot de kinderopvang; bewindslieden op hun huid zitten over bijvoorbeeld het veiligheidsbeleid; het overeind houden van de coalitie in eensgezinde samenwerking met Maxime Verhagen en Boris Dittrich; hardnekkig proberen om verder te zien dan de krantenkop van de volgende dag. Ik heb vele pleidooien gehouden over de onderwerpen die ik hierboven noemde en telkens opnieuw het belang onderstreept van investeren in het onderwijs en veiligheid. Veel ervan vond zijn weerslag in het veel geprezen Liberaal Manifest. Naar ik hoop en verwacht zal ook het nieuwe verkiezingsprogram er sporen van dragen.

Als geen ander weet jij, dat ik het fractievoorzitterschap niet heb neergelegd omdat ik hier geen zin meer in had. Integendeel.

Het resultaat voor de VVD bij de gemeenteraadsverkiezingen was niet wat ik als politiek aanvoerder en jij als campagneleider hadden gehoopt. Voor dat resultaat waren allerlei verklaringen. Maar in die gedenkwaardige nacht van 7 op 8 maart in die Amsterdamse hotelkamer heb ik vastgesteld dat het voor het aanzien van de VVD en de politiek in het algemeen beter zou zijn als iemand de verantwoordelijkheid zou nemen voor dat tegenvallende resultaat. Ik vond en vind dat ik dat moest zijn, mits jij je zou kandideren als mijn opvolger.

Op twee momenten heb ik die beslissing publiekelijk toegelicht (op 8 maart tijdens een persconferentie en op 19 mei tijdens de Algemene Vergadering van de VVD in Noordwijkerhout).

Om aan te geven dat mijn betrokkenheid bij de publieke zaak onverminderd was, wilde ik na mijn aftreden als fractievoorzitter doorgaan als gewoon Kamerlid.

Dat vereiste een heel andere instelling dan die waarmee ik de drie voorgaande jaren had gefunctioneerd. Ik hield mij dus op de achtergrond. Met verbijstering moest ik vervolgens toekijken bij de gebeurtenissen in mei en juni die leidden tot een kabinetscrisis. Een crisis die zich naar mijn vaste overtuiging niet had hoeven, niet had mogen voordoen. Toen merkte ik dat ik het moeilijk vond mij bij die terughoudende rol neer te leggen. Ik ben daar kennelijk niet aan toe.

Die constatering stellend tegenover de hierboven geschetste vereisten van het moment, kom ik tot de conclusie dat mijn antwoord op je verzoek negatief moet zijn. Ik zal mij niet opnieuw beschikbaar stellen voor het lidmaatschap van de Tweede Kamer.

Met hartelijke groet,

Jozias van Aartsen