User talk:LearnSkills
From Wikipedia, the free encyclopedia
暾欲谷碑
芮传明译
第一碑西面 （西I-1 ） 我，贤明的暾欲谷，在汉人的国内成长。（当时，）突厥人臣属于汉人。 （西I-2 ） 由于未能获得自己的汗，突厥大众离开了汉人，拥戴了一位汗。（然而，）他们（旋即）遗弃其汗，再度归降汉人。随后，上天肯定这样说道：“我曾赐予你们一位汗， （西I-3 ）但是你们却遗弃了你们的汗，归降了（汉人）。”作为对于这一归降的惩罚，上天使得突厥人被杀。突厥人被杀害、被毁灭，不复存在。在突厥-薛人的土地上， （西I-4 ）不再留下任何有组织的民众。留在树林和荒野中的人们聚合起来，其数达到七百人。其中有三分之二骑马，三分之一徒步。率领这七百人的， （西I-5 ） 作为其首领的人，乃是一位设。“加入我吧！”他说道。（毫不犹豫）加入他的，即是我，贤明的暾欲谷。“我是否要拥戴他为可汗？”我暗自思量。“如果瘦牛与肥 （西I-6 ） 牛在远处角斗，则无法辨别哪是瘦牛，哪是肥牛。”人们这样说。然后，由于上天赋予我洞察力，我推举他为可汗。成为可汗之后，与（我）毗伽暾欲谷裴罗莫护达干一起， （西I-7 ）颉跌利施向南杀死了大量汉人，向东杀死了大量契丹人，向北杀死了大量乌古斯人。我成为他的参谋和军事指挥官。我们那时居住在总材山北麓及黑沙地区。 第一碑南面 （南I-1 ）我们居住在那里，以野兽、野兔为生。民众的肚子是饱足的。敌人犹如山峰（？）般地环绕着我们，而我们就像一条山间小道（？）。当我们以这种方式生活着的时候，有探子来自乌古斯人那里。 （南I-2 ）探子的话如下：“有个可汗统治着九姓乌古斯人。”他说道。据说，（九姓乌古斯的可汗）派遣了贺儿将军前赴汉人那里，同罗阿辛前赴契丹人那里。据说他带去了这样的信息：“极少数的突厥人 （南I-3 ）似乎正在进发。听说其可汗甚为骁勇，其参谋甚为贤明。如若这两个人留在世上，我敢说，他们肯定会将你们汉人消灭。在东方，则将消灭契丹人，他们也将消灭我们乌古斯人。 （南I-4 ） （因此，）你们汉人应从南方攻击他们，你们契丹人应从东方攻击他们，而我则将从北方攻击他们。不要让突厥-薛人在其土地上作任何进军。我说，可能的话，让我们（把他们）彻底消灭！” （南I-5 ）我听到这些话后，夜间不想睡觉，白天不想休息。此后，我对我的可汗申述了自己的看法。我（对他）这样说道：“如若汉人、乌古斯人、契丹人这三者一旦组成联盟， （南I-6 ）我们将孤立无援。似乎我们正以自己的力量对付外来武装。人们说，纤细之物易于弯折，柔嫩之物易于断裂。人们又说，如若纤细者变得粗壮，就难以弯折；如若柔嫩者 （南I-7 ）变得坚韧，就难以断裂。我料想可能会有二、三千军队来自东方的契丹，来自南方的汉人，来自西方的于阗（？），以及来自北方的乌古斯。”我就这样（对他）表白了我的看法。 （南I-8 ）我的可汗听从了（我，）贤明的暾欲谷所作的主张。“按照你的想法率领这支军队吧！”他说道。渡过蓝翁河后，我率军前赴于都斤山。乌古斯人赶着牛拉的大军从独乐河而来。 （南I-9 ） （他们的军队）可能由（三千人？）组成，我们则为二千人。我们交战了。蒙上天的佑助，我们击溃了他们。他们跌入河中，那些被击溃的人也在逃窜途中遭杀。此后，乌古斯人全都来了（＝臣服？）。 （南I-10）是我，贤明的暾欲谷，曾引导突厥可汗与突厥民众来到于都斤山地区。当听到（突厥人）居住在于都斤山的消息后，住在南方、西方、北方和东方的所有民众都来（归顺我们）了。 第一碑东面 （东I-1 ） 我们有二千人马，我们有两支军队。自从他们被创造以来，自从他〔指第一位突厥可汗〕成为君主以来，突厥民众与突厥可汗从未到达过山东诸城和大洋。我请求我的可汗（出征），我们进行了征讨。 （东I-2 ）我使得可汗与军队抵达了山东平原和大洋。他〔指可汗〕攻克了二十三座城池。由于未能睡足，他滞留在营帐内。汉人可汗是我们的敌人，十箭可汗是我们的敌人， （东I-3 ）（此外，）人数众多的（黠戛斯人及其）强大的（可汗），变成了（我们的敌人）。这三个可汗显然曾作如此的商讨：“让我们会师金山。”他们显然曾作如此的商讨：“让我们向东方突厥人的可汗开战。如果我们不向他开战，他便迟早会 （东I-4 ）杀死我们，因为（据说这可汗甚为勇武，）而其参谋甚为贤明。让我们三方联合起来，向（突厥可汗）开战，并消灭他。”他们这样说道。据报，突骑施可汗这样说道：“我的人马将去那里。”他说道： （东I-5 ） “（突厥人）业已陷入混乱之中，他们的臣属乌古斯人也（对他们）不满。”我听到这些话后，夜间不想睡觉，白天不想休息。然后，我考虑道： （东I-6 ） “如果我（首先）进军（对付黠戛斯人）……”我说道。当我听说只有一条道路翻越曲漫山，并且此道如今业已（被雪）所封时，我说道：“假若我们走那条道，则将不利（于我们）。”然后，我寻觅一位向导，并找到了一个来自丘基的阿热人。 （东I-7 ） 我听他说道：“通往阿热人居地的道路位于阿尼河旁。这条通道窄得只能容一匹马行走。”那人对我说，他曾经走过那条路。我听到这些话后，便说道：“既然（这条通道）可容一名骑兵行走，那么我们取此道是可行的。”我请求 第一碑北面 （北I-1 ） 我的可汗，并下令军队进发。“骑马进入河中！”我命令道。（以如此方式）渡过塔米尔河以后，我选择了一个最佳时刻，让他们骑上马，踏雪前进。（然后，）我命令他们徒步攀登，在其身后牵着马，并抓着树木。在派出先驱部队 （北I-2 ） 踩雪开道后，我们翻过了长有树林的山头。我们席卷而下。我们绕过山侧的雪障，历经十夜。向导由于带错了路而被杀。可汗变得烦燥不安，他说道：“快点骑！” （北I-3 ）（我们）抵达了阿尼河。我们沿着那河往下游驰去。为了用餐，我令（战士们）下马。我们将马栓在树上。我们日以继夜地驰驱。当黠戛斯人熟睡之时，我们袭击了他们。 （北I-4 ）我们用长矛（惊醒了他们<?>）。在此同时，他们的汗与军队集结了起来。我们与之交战，并打败了他们。我们杀死了他们的汗。黠戛斯人屈服了，顺从于（我们的）可汗。我们（从黠戛斯）班师。绕过曲漫山，我们班师。 （北I-5 ）我们从黠戛斯回来。此时有个探子来自突骑施可汗那里，可汗说了如下的话：“让我们对东方的可汗发动战争。如果我们不去打他，那么，由于这可汗十分勇武，其参谋甚为贤明，他必将 （北I-6 ）在他愿意的任何时候把我们杀死。（探子）说道：“据报，突骑施可汗已经出发，十箭的人马已全部出发。一支汉人军队据报也与一起前来。”听到这些话后，我的可汗说道：“我将前赴汗庭。 （北I-7 ）可敦此前过世了，我要去为她举行葬礼。”他说。“你率领部队继续前进，驻扎在金山。总司令是移涅可汗，让达头部的设去！”他说道。他命令我，贤明的暾欲谷道： （北I-8 ） “率领这支军队！”他说道，“根据你自己的意识作出判断吧。我（还）能向你说些什么呢？如果敌人来了，可以设计一个圈套；如果他们不来，则可（安静地）待在那里，获取有关敌人的信息和情报。”这样，我们就驻军金山。 （北I-9 ）来了三名探子，他们带来的消息完全一样：“其可汗已经率军出发。十箭的军队已经全部出动。”他们说道。敌人明白地说：“让我们集合在雅里斯平原上。”我听到这些话后，便将消息通报可汗。从汗那里 （北I-10）来了回音：“待在原地。适当地安排先锋部队和巡哨，不要让敌人偷袭你们。”这即是匐俱可汗带给我的指示。但是，他又下了一道秘密指示给阿波达干：“毗伽暾欲谷心存不良。 （北I-11） 他将说‘让我们率军出发吧’，你千万不要同意。”我听到这一消息后，立即下令部队开拔。我们翻过毫无通道的金山，跨过毫无渡口的曳咥河。我们在夜间派出一支突袭部队，黎明时分抵达博勒济。 第二碑西面 （西II-1 ） 他们（从敌人那里）带来了一个人。他的话是这样的： “有支十万人的军队已经在雅里斯平原上集结起来。”他说道。听到这些话后，所有的伯克 （西II-2 ） 都说道：“让我们回去吧！纯洁者宁取谦退而不傲慢。”（然而我说道：）“我，贤明的暾欲谷，作如是说：我们翻越金山，远道而来，我们 （西II-3 ） 渡过曳咥河，远道而来。那些随同我们一起前来的人曾说：‘进军太艰难了。’但是他们却未遭受多大苦难。上天、乌迈女神，以及土、水的圣灵显然保佑我们成功 （地克服了困难）。我们为什么要逃跑？ （西II-4 ） 我们为什么要因他们人多而害怕？我们为什么要因自己人少而被击败？让我们进攻吧！”我说道。（就这样，）我们进攻并劫掠了他们的营寨。第二天， （西II-5 ） 他们像烈火一般冲来。我们交战了。他们的两翼是我们军队的一倍。由于上天的保佑，我们毫不恐惧于 （西II-6 ） 他们的人数众多。我们战斗，打得（敌人）溃逃，追逼他们趋向于达头设。我们将他们的可汗擒作俘虏。（我们的战士）杀死了 （西II-7 ） 他们的叶护与设。我们俘虏了约五十人。我们在那天夜里便向他们的各部落发出通报。一旦获知这些消息后，十箭的伯克和民众 （西II-8 ） 都来投降了。我将前来归顺我们的伯克与民众组织和召集起来。由于少量人逃跑了，我便命令十箭军队出兵。 （西II-9 ） 我们也进发了，跟随在他们之后。渡过珍珠河，翻过称之为“天子”的圣阿克套， 第二碑南面 （南II-1 ）我们远抵铁门。在此，我们下令部队班师。（由于害怕……）大食人、吐火罗人…… （南II-2 ）以及属于他们那一方的以阿苏克为首的粟特人，全都前来，归顺移涅可汗。突厥人此前从未到达过铁门 （南II-3 ）以及被称为“天子”的山脉。如今，由于我引导（突厥军队）远抵这些地区， （南II-4 ）他们他们将大量的黄金、白银、女子、骆驼、珍宝带回家中。由于他的贤明 （南II-5 ）和勇武，颉跌利施可汗与汉人交战了十七次，与契丹人交战了七次，以及与乌古斯人交战了五次。是我， （南II-6 ）作为他的参谋，是我，作为他这些征战的军事首领。为了颉跌利施可汗，为了突厥的匐俱可汗，为了突厥的毗伽可汗，…… 第二碑东面 （东II-1 ）夹毕汗可汗二十七岁之时，……我使夹毕汗可汗登上王位，我夜间不睡觉， （东II-2 ）白天不休息，我洒出了红色的血，流出了黑色的汗，我（为我的可汗与民众）效劳。我派遣他们进行远征， （东II-3 ）我加强了要塞与哨楼。我常迫使退却的敌人前来归顺我们。我，与我的可汗一起进行征战。由于上天的保佑， （东II-4 ）我未让任何敌军在突厥民众中驰骋，或者任何有印记的（？）马匹四处奔跑。要是颉跌利施可汗不曾争取， （东II-5 ）要是我本人不曾争取，就既不会有（突厥）国家，也不会有（突厥）民众。由于他争取了，由于我争取了， （东II-6 ）国家才成为国家，民众才成为民众。（如今）我已年迈。生活在世界上任何地方的民众，如果拥有 （东II-7 ）这样的一个可汗，还会有什么烦恼呢？ （东II-8 ）我在突厥毗伽可汗的统治期间镌刻了此碑。我（是）贤明的暾欲谷。 第二碑北面 （北II-1 ）如果颉跌利施可汗不曾争取，或者，如果他不曾存在，又，如果我贤明的暾欲谷不曾争取，或者，如果我不曾存在， （北II-2 ）那么，在夹毕汗可汗以及突厥-薛人的土地上，既不会有任何部落，也不会有任何民众，也不会有任何人类。 （北II-3 ）由于颉跌利施可汗及贤明的暾欲谷争取了，夹毕汗可汗的突厥-薛人才能如此昌盛。 （北II-4 ）突厥毗伽可汗（如今）在统治着，照看着突厥-薛人与乌古斯人。
〖关闭窗口〗
版权所有 中国传统文化与现代化网络发展部 Copyright© 2000 yyyin@guoxue.com
1. taş, 1. yüz. (Batı yüzü)
1- Bilge Tonyukuk'um. Kendim Çin ülkesinde doğdum. Türk bodunu Çin'e bağlı idi.
2- Türk bodunu (bir) baş bulamadan Çin'den ayrıldı, (bir) baş buldu. (O) başı bırakıp Çin'e yine döndü. Teñri şöyle demiş beliğ: "Baş verdim,
3- Başını bırakıp geri döndün. Döndüğün için Teñri öldürmüştür beliğ". Türk bodunu öldü, eridi, yok oldu. Türk Sir bodununun yurdunda
4- boy kalmadı. Uzakta, dışarıda kalmış(lar) toparlanıp yediyüz oldu(lar). İki bölüğü atlı, bir bölüğü yaya idi. Yediyüz kişiyi
5- yöneten büyükleri şad idi. "Katıl" dedi, katılanı ben oldum:Bilge Tonyukuk... Kağan mı kılayım dedim. Düşündüm. Sıska boğa (ile), semiz boğa arkaya
6- tekme atsalar, semiz boğa mı, sıska boğa mı attı diye bilinmez imiş deyip çokça düşündüm. Ondan sonra Teñri bilgi verdiği için, özüm, kendim kağan kıldım. Bilge Tonyukuk, Boyla Bağa Tarkan
7- ile İlteriş kağan olunca Güney'de Çin'i, Doğu'da Kıtayn'ı, Kuzey'de Oğuz'u pek çok öldürdü. Bilgesi, çavuşu ben kendim idim. Çoğay'ın Kuzeyi'nde Kara Kumuğ'da oturur idik.
1. taş, 2. yüz. (Güney yüzü)
1- Geyik yiyerek, tavşan yiyerek oturur idik. Bodunun boğazı tok idi. Yağımız çevrede ocak gibi iken (biz) ateş gibi idik. Öylece otururduk. Yörük Oğuzlarından tanık geldi.
2- Tanığın sözü şöyle: "Dokuz Oğuz bodunu üzerine kağan oturdu." der. Çin yönüne Konı Paşa'yı göndermiş. Kıtayn yönüne Toñra Esim'i göndermiş. Söz böyle: "Azıcık Türk bodunu
3- yürüyor imiş. Kağanı alp imiş. Danışmanı bilgili imiş. O iki kişi var olursa seni (de), Çin'i (de) öldürecek derim. Doğu'da Kıtayn'ı öldürecek derim. Beni, Oğuz'u
4- öldürecek derim. Çin Güney'den yana değsin, Kıtayn Doğu'dan yana değsin, ben Kuzey'den yana değeyim. Türk Sir bodunu yerinde dursun. (Onun) ilerlemesi dahi dursun, (onu) yok edelim
5- derim.". O sözü işitip gece uyuyasım gelmedi, gündüz oturasım gelmedi. Ondan ötürü kağanıma açıldım. Şöyle açıldım:"Çin, Oğuz, Kıtayn, bu üçü birleşirse
6- biz kala kalacağız. Kendi içi dışarıdan tutulmuş gibiyiz. Yufka gücündekinin delinmesi ucuz imiş. İnce gücündekini kırmak kolay. Yufka kalın olsa delinmesi çetin imiş. İnce
7- yoğun olsa kırmak çetin imiş. Doğu'da Kıyayn'dan, Güney'de Çin'den, Batı'da Batılı'lardan, Kuzey'de Oğuz'dan iki üç bin erimiz gelecek var mı ki? Böyle konuştum.
8- Kağanım, ben Bilge Tonyukuk konuştuk. (Kağan) Konuştuğumu işiti verdi. Gönlünce yönlendir dedi. Kök Öñ'ü aşıp Ötüken Ormanı'na yöneldim. İnig Köklük (denilen yer)'ün Toğul (denilen yer)'da Oğuz geldi.
9- Eri üç bin imiş. Biz iki bin erdik. Savaştık. Teñri öyle istedi dağıttık. Irmağa düştü. Dağıttıklarımız yolda yine öldü hep. Ondan sonra Oğuz'un tümü (bize katılmak için) geldi.
10- Getirdim bütün Türk bodunu'nu Ötüken Yeri'ne... Ben kendim Bilge Tonyukuk Ötüken Yer'e konmuş diye işitip Güney'deki bodun, Batı'daki, Kuzey'deki, Doğu'daki bodun (bize katılmak için) geldi.
1. taş, 3. yüz. (Doğu yüzü)
1- İki bin erdik biz. İki ordu(muz) oldu. Türk bodunu kılındığından, Türk Kağanı oturduğundan beri Şantuñ kentine, Taluy ırmağına ulaşmış yok imiş. Kağanıma söyleyip ordu ilettim.
2- Şantuñ kentine, Taluy ırmağına değdirdim. Yirmi üç kenti kırdı. Usu yıprandı. Otağda yatıp kalırdı. Çin kağanı yağımız idi. On Ok kağanı yağımız idi.
3- Dahası Kırkız'ın güçlü kağanı yağımız oldu. O üç kağan sözleşip "Altun ormanı üstünde buluşalım" demiş. Öyle anlaşmışlar. "Doğu'da Türk Kağanı'na saldıralım" demiş. "Ona doğru saldırmazsak nice ne eder o bizi...
4- Kağanı alp imiş. Danışmanı bilge imiş. Nice ne edip kesinlikle öldürecektir. Üçümüz birleşip sü salalım. Onu yok kılalım." demiş. Türgiş Kağanı öyle demiş. "Benim bodunun oraya ulaşır." demiş.
5- "Türk bodunu yine karışıktır." demiş. "Oğuz'u yine sıkıntıdadır." demiş. O sözü işitince gece yine uyuyasım gelmez idi. Oturasım gelmez idi. Orada düşündüm.
6- İlk Kırgız'a salmamız iyi olur dedim. Kögmen'in yolu bir imiş, (ama) kapalı imiş diye işitip bu yolu yürür isek yaramıyacak dedim. ..... kılavuz istedim. Çölüg İz eri buldum.
7- Kendim az yerim, onu beslerim ..... imiş. Bir at yolu imiş. Onun (ile) gitmiş. Ona söyleyip bir atlı gitmiş diye o yolu yürürsek iyi olur dedim. Düşündüm. Kağanıma
1. taş, 4. yüz. (Kuzey yüzü)
1- söyledim. Ordu yürüttüm. "Attan in" dedim. Aktermil'i geçince yorgalattım. At üstüne bindirerek karı söktüm. Yukarıya at yedekleyip yaya... ağaç(lara) tutunarak çıkarttım. Öndeki er
2- geçince ... Ibrık (ırmağı)'ı aştık. Yobul (dağı)'u indik. On gecede yanındaki Tuğ'un berisine vardık. Kılavuz yeri şaşırıp boğazlandı. Bunalan Kağan "koşturu verin" demiş,
3- "Anı suyuna varalım"... O suyun yanına vardık. Aş yemeğe attan indirdik. At(lar)ı iyice dinlendirdik. Gündüz de gece de koşturup vardık. Kırgız'ı uykuda bastık.
4- Süngüyle açtık. Ka(ğa)nı, ordusu derlenmiş. Savaştık, sançtık. Ka(ğa)nını öldürdük. Kağan'a Kırkız bodunu tutsak oldu, baş eğdi. Geri döndük. Kögmen ormanına beri geldik.
5- Kırkız'dan döndük. Türgiş kağanın(ın yanın)dan gözcü geldi. Sözü şöyle: "Doğu'dan kağana doğru ordu yürütelim demiş. Yürütmezsek o bizi [(ki) kağanı alp imiş, danışmanı bilge imiş] ne çağda, nerede olsa
6- bizi kesin öldürür demiş. Türgiş kağanı dışarılamış" dedi. "On Ok bodunu eksiksiz dışarılamış" der. Çin ordusu (da) var imiş. O söz(ler)ü işitince kağanım: "Ben eve geri döneyim" dedi.
7- Katun yok olmuş idi. "Onu yoğlatayım" dedi. "Ordu gönderin" dedi. "Altun ormanında oturun" dedi. "Sü başı İnel Kağan, Tarduş Şad gitsin(ler)" dedi. Bilge Tonyukuk'a, bana söyledi.
8- "Bu orduyu yönelt" dedi. "Buyruğunu gönlünce söyle. Ben sana ne söyleyeyim" dedi. "Gelirse yiğitçe toparlanır, gelmezse dilini sözünü alır oturursunuz" dedi. Altun ormanında oturduk.
9- Üç çaşıt geldi. Sözleri bir: "Kağan ordu çıkardı. On Ok ordusu eksiksiz çıktı" der(ler). "Yarış ovasında buluşalım" demişler. O sözü işitince Kağan'a o söz(ler)i ilettim. Kağan'dan (bu) söze karşılık
10- geldi. "Oturun" diye demiş. "Öncüyü, gözcüyü iyice vur. Baskın yaptırtma" demiş. Bög (kapağan) Kağan bana öyle söylemiş. Apa Tarkan'a içre (gizli) söz göndermiş: "Bilge Tonyukuk korkar, o kendisi o yanılır.
11- Ordu yürütelim derse onamayın". O sözü işitince ordu yürüttüm. Altun ormanını yol aramadan aştım. İrtiş ırmağını geçitsiz yerinden geçtik. Gece de gittik. Bolçu'ya tan atmadan değdik (ulaştık).
2.taş, 1. yüz. (Batı yüzü)
1- Ulak getirdiler. Sözü şöyle: "Yarış ovasında on tümen er toplandı" der. O sözü işitince beğlerin hepsi
2- "Dönelim, arı uslu olmak iyidir" dediler. Ben şöyle derim; ben Bilge Tonyukuk: "Altun ormanını aşıp geldik, İrtiş ırmağını
3- geçip geldik. Gelmiş(ler)i alp dedi, duymadı. Teñri, Umay, Iduk Yer Su
bası verdi beliğ. Niye kaçıyoruz?
4- Çok diye niye korkuyoruz? Azız diye neden (kendimizi) aşağılayalım. Akın edelim" dedim. Akın ettik. Yayıldık. İkinci (kez) çok geldi(ler).
5- Yanar gibi kızıp geldi(ler). Savaştık. Bizim iki üç katımız artık idi(ler).
Tañrı bağışladığı için, çok(turlar) diye biz
6- korkmadık, savaştık. Tarduş Şadar'a kadar yayıldık. Kağanını tuttuk. Yabgusunu, şadını
7- orada öldürüldü. Elli kadar er tuttuk. O aynı gece bodununa bilgi gönderdik. O sözü işitip On Ok beğleri, bodunu hep
8- geldi, baş eğdi. Gelen beğlerini, bodununu eğitip, düzenlettim. Az bir bodun
kaçmış idi. On Ok ordusunu yolladım.
9- Biz de ordu saldık. Anı'ya erdik. Yinçü Irmağı'nı geçip Tinsi Oğlu denilen kutsal Ek dağına erdirdim.
2. taş, 2. yüz. (Güney yüzü)
1- Temirkapı'ya doğru eriştik. Oradan döndük. İnelkapı'ya, ....up dağa Tezik, Tokursın'(a)?
2- oradan, Yirük'i aşıp başlayarak Ardak bodunu hep geldi, o gün (içinde) değdi. Türk bodunu Demirkapı'ya, Tinsi Oğlu
3- Tinsi Oğlu denilen dağa ulaşmışlığı yok imiş. O yere de ben Bilge Tonyukuk ulaştırdığım için
4- kızıl altun, ak gümüş, kızıl uduz?, gerit? kazancı uğraştırmadan getirdi.
İlteriş Kağan bilgesi ....
5- İli için Çin ile onyedi (kez) savaştı. Kıtayn ile yedi (kez) savaştı. Oğuz ile beş (kez) savaştı. Bun(lar)da danışmanı
6- yine ben kendim idim. Danıştığı yine ben kendim idim. İlteriş Kağan öldü.
Türk Bögi (Kapağan) Kağan'a, Türk Bilge Kağan'a
2. taş, 3. yüz. (Doğu yüzü)
1- Kapağan Kağan yirmiyedi yaşında .... idi. Kapağan Kağan oturdu. Gece uyumadı,
2- Gündüz oturmadı. Kızıl altun (para) döktü, ak gümüş (para) döktü. İşi, gücü ona kendim verdim. Uzaklara öncü(leri) ben gönderdim.
3- Savunmayı, gözleme yerlerini kendim büyüttüm. Yağıya bağırdığımda, kaçırır idim. Kağanımla (birlikte) savaştık. Teñri bağışladı(ğı için)
4- bu Türk bodunu'na pusatlı yağıyı yaklaştırtmadım. Damgalı atı yürüttürmedim. İlteriş Kağan kazanmasaydı
5- ve de ben kendim kazanmasaydı il yine, budun yine yok olacak idi. Kazandığı için ve de kendim kazandığım için
6- il yine il, bodun yine bodun oldu. Kendim yaşlı oldum, ulu oldum. Hangi yerde kağanlı boduna
7- .......... böylesi var ise ne sıkıntısı var olur imiş.
8- .......... Türk Bilge Kağan ilinde yazdırdım. Ben Bilge Tonyukuk.
2. taş, 4. yüz. (Kuzey yüzü)
1- İlteriş Kağan kazanmasaydı, yok olsa idi, ben kendim Bilge Tonyukuk
kazanmasaydım, ben yok olsa idim,
2- Kapağan Kağan'ın Türk Sir bodun'u yerinde boy da, bodun da, kişi de yok olacak idi.
3- İlteriş Kağan, Bilge Tonyukuk kazandığımız için, Kapağan Kağan'ın Türk
Sir bodun'unun yürümesi bundandır.
4- Türk Bilge Kağan'ı, Türk Sir bodun'unu, Oğuz bodun'unu besleyip oturuyor.
Erk Yurtsever - yurtsever@turan.org
Birinci Tas, Bati Yüzü Metin Tercüme 1 Bilge Tonyukuk ben özüm Tabgac iling e kilindim.
Türk budun Tabgacka körür erti. [1] Bilge Tonyukuk ben kendim Cin ilinde kilindim.
Türk milleti Cine tabi idi. 2 Türk budun kanin bulmayin Tabgacda adrildi,kanlandi.
Kanin kodup Tabgacka yana icikdi. Tengri anca timis erinc:
Kan birtim, [2] Türk milleti hanini bulmayip Cinden ayrildi,hanlandi.
Hanini birakip Cine tekrar teslim oldu. Tanri söyle
demistir: Han verdim, 3 kaningin kodup icikding. Icikdük ücün Tengri ölütmis
erinc. Türk budun ölti, alkindi, yok boldi. Türk Sir budun
yirinte
[3] hanini birakip teslim oldun. Teslim oldugun icin
tanri öldürmüstür. Türk milleti öldü, mahvoldu,yok oldu.
Türk Sir milletinin yerinde
4 bod kalmadi. Ida tasda kalmisi kubranip yiti yüz boldi.
Iki ülügi atlig erti, bir ülügi yadag erti. Yiti yüz kisig
[4] boy kalmadi. Ormanda tasta kalmis olani toplanip
yedi yüz oldu. Iki kismi atli idi, bir kismi yaya idi. Yedi
yüz kisiyi 5 uduzugma ulugi sad erti. Yag[g]il tidi. Yagmisi ben ertim.
Bilge Tonyukuk Kagan mu kilayin tidim. Sakindim. Toruk
bukali semiz bukali arkada [5] sevk eden büyükleri sad idi. Katil dedi. Katilani ben
idim. Bilge Tonyukuk. Kagan mi kilayim, dedim.
Düsündüm. Zayif boga ve semiz boga arkada 6 böngser, semiz buka toruk buka tiyin bilmez ermis tiyin
anca sakindim. Anda kisre tengri bilig birtük ücün özüm
ök kagan kildim. Bilge Tonyukuk Boyla Baga Tarkan [6] tekme atsa; semiz boga, zayif boga oldugu bilmezmis
derler diyip, öyle düsündüm. Ondan sonra Tanri bilgi
vermedigi icin kendim bizzat kagan kildim. Bilge
Tonyukuk Boyla Baga Tarkan 7 birle Iltiris Kagan boluyin biriye Tabgacig öngre Kitany ig
yiriya Oguzug öküs ök ölürti. Bilgesi cabisi ben ök ertim.
Cogay kuzin Kara Kumug olurur ertimiz. [7] ile beraber Iltiris Kagan olunca güneyde Cinli,
doguda Kitayi, kuzeyde Oguzu pek cok öldürdü.
Bilicisi, yardimcisi bizzat bendim. Cogayin kuzey
yamaclari ile Kara Kumda oturuyorduk.
basa dönüs Birinci Tas, Güney Yüzü Metin Tercüme 1 Kiyik yiyü tabisgan yiyü olurur ertimiz. Budun boguzi
tok erti. Yagimiz tegre ocuk teg erti, biz isig ertimiz.
Anca olurur erkli Oguzdindin körüg kelti. [1] Geyik yiyerek, tavsan yiyerek oturuyorduk. Milletin
bogazi tok idi. Düsmanimiz etrafta ocak gibi idi, biz ates
idik. Öylece oturur iken Oguzdan casus geldi. 2 Körüg sabi antag: Tokuz Oguz budun üze kagan olurti
tir. Tabgacgaru Kuni sengünüg idmis. Kitanygaru
TongraEsimig idmis. Sab anca idmis: Azkinya Türk
[budun?] [2] Casusun sözü söyle: Dokuz Oguz milletinin üzerine
kagan oturdu der. Cine dogru Ku'yu, generali göndermis.
Kitaya dogru Tongra Esimi göndermis, sözü söyle
göndermis: Azicik Türk milleti 3 yoriyur ermis, kagani alp ermis aygucisi bilge ermis,
ol iki kisi bar erser sini Tabgacig ölürteci tir men, öngre
Kitanyig ölürteci tir men, bini Oguzug [3] yürüyormus; kagani cesur imis; müsaviri bilici imis;
o iki kisi var olursa seni, Cini öldürecek derim; doguda
Kitayi öldürecek derim; beni, Oguzu 4 ölürteci ök tir men, Tabgac biridin yan teg, Kitany
öngdinyan teg, ben yiridinta yan tegeyin, Türk Sir budun
yirinte idi yorimazun, usar idi yok kilalim [4] da öldürecek derim; Cin, güney taraftan hücum et; ben
kuzey taraftan hücum edeyim; Türk Sir milleti, yerinde hic
yürümesin; mümkünse hep yok edelim derim. 5 tir men. Ol sabig esidip tün udisikim kelmedi, küntüz
olursikim kelmedi. Anda ötrü kaganima ötündüm. Anca
ötündüm: Tabgac Oguz Kitany bu ücegü kabis[s]ar [5]O sözü isitip gece uyuyacagim gelmedi,gündüz oturacagim
gelmedi. Ondan sonra kaganima arz ettim. Söyle arz ettim:
Cin, Oguz, Kitay bu ücü birlesirse 6 kaltaci biz. Öz ici tasin tutmis teg biz. Yuyka erkli
tupulgali ucuz ermis, yincge erklig üzgeli ucuz. Yuyka
kalin bolsar tupulguluk alp ermis Yincge [6] kala kalacagiz. Kendi ici distan tutulmus gibiyiz. Yufka
olanin delinmesi kolay imis, ince olani kirmak kolay. Yufka
kalin olsa delinmesi zor imis. Ince 7 yogun bolsar üzgülük alp ermis. Öngre Kitanyda biriye
Tabgacda kuriya kuridinta yiriya Oguzda iki üc bing
sümüz keltecimiz bar mu ne? Anca ötündüm. [7] yogun olsa kirmak zor imis. Doguda Kitaydan, güneyde
Cinden, batida batililardan, kuzeyde Oguzdan iki üc bin
askerimiz, gelecegimiz var mi acaba? Böyle arz ettim. 8 Kaganim [ben] özüm Bilge Tonyukuk ötüntük
ötüncümün esidü birti. Könglüngce uduz tidi. Kök Öng
ün yoguru Ötüken yisgaru uduztum. Ingek kölükün
Toglada Oguz kelti. [8] Kaganim benim kendimin Bilge Tonyukukun arz ettigi
maruzatimi isiti verdi. Gönlünce sevk et didi. Kök Öngü
cigneyerek Ötüken ormanina dogru sevk ettim. Inek, yük
hayvani ile Toglada 9 [Süsi üc bing] ermis. Biz iki bing ertimiz.
Süngüsdümüz. Tengri yarlikadi, yanydimiz.Ögüzke tüsdi.
Yanyduk yolta yime ölti kök. Anda ötrü Oguz kopun
kelti. [9] Oguz geldi. Askeri üc bin imis. Biz iki bin idik. Savastik.
Tanri lütfetti, dagittik. Nehire düstü. Dagittigimiz, yolda yine
öldü hep. Ondan sonra Oguz tamamiyle geldi.
10Türk budunug Ötüken yirke ben özüm bilge Tonyukuk
Ötüken yirig konmis tiyin esidip biriyeki budun kuriyaki
yiriyaki öngreki budun kelti. [10]Türk milletini Ötüken yerine,ben kendim bilge Tonyukuk
Ötüken yerine konmus diye isitip güneydeki millet, batidaki,
kuzeydeki, dogudaki millet geldi. basa dönüs Birinci Tas, Dogu Yüzü Metin Tercüme 1 iki bing ertimiz. [Iki] süm[üz b]oldi. Türk budun
k8ilinga]li Türk kagan olurgali Santung balik[k]a
taluy ögüzke tegmis yok ermis. Kaganima ötünüp
sü iltdim. [1] iki bin idik. Iki ordumuz oldu. Türk milleti kilinali, Türk
kagani oturali Santung sehrine, denize ulasmis olan yok
imis. Kaganima arz edip ordu gönderdim. 2 Santung balikka taluy ögüzke tegürtim. Üc otuz
balik sidi. Usin bunda itu yurtda yatu kalur erti. Tabgac
kagan yagimiz erti. On Ok kagani yagimiz erti. [2] Santung sehrine,denize ulastirdim.Yirmi üc sehir zaptetti.
Uykusunu burda terk edip, yurtta yatip kalirdi. Cin kagani
düsmanimiz idi. On Ok kagani düsmanimiz idi. 3 Art[uki Kirkiz] küc[lüg kagan yagimiz] boldi. Ol üc
kagan öglesip Altun Yis üze kabisalim timis. Anca
öglesmis: Öngre Türk kagangaru sülelim timis. Angaru
sülemeser kacan [n]eng erser ol bizni,
[3] Fazla olarak Kirgizin kuvvetli kagani düsmanimiz oldu.
O üc kagan akil akila verip Altun ormani üstünde bulusalim
demis. Söyle akil akila vermisler: Doguda Türk kaganina
karsi ordu sevk edelim. Ona karsi ordu sevk etmezsek, ne
zaman bir sey olsa o bizi 4 [kagani alp ermis] aygucisi bilge ermis, kacan [n]eng
erser ölürteci kök.Ücegün kabisip sülelim,idi yok kilalim
timis. Türgis kagan anca timis Bening budunum anda
erür timis. [4] kagani kahraman imis, müsaviri bilici imis ne zaman bir
sey olsa öldürecektir.Her ücümüz bulusup ordu sevk edelim,
tamamiyle yok edelim demis. Türgis kagani söyle demis:
Benim milletim ordadir demis. 5 [Türk budunu yime] bulganc [o] [timi]s, Oguzi yime
tarkinc ol timis.Ol sabin esidip tün yime udisikim kelmez
erti, kün yime olursikim kelmez erti. Anda sakindima.
[5] Türk milleti yine karisiklik icindedir demis. Oguzu yine
sikintidadir demis. Bu sözü isitip gece yine uyuyacagim
gelmiyordu, gündüz yine oturacagim gelmiyordu. O zaman
düsündüm. 6 [Ilk Kirkiz]a sü[les]er [yig er]mis tidim. Kögmen yoli
bir ermis. Tumis tiyin esidip bu yolun yorisar yaramaci
tidim. Yirci tiledim. Cölgi Az eri bultum. [6] Ilk olarak Kirgiza ordu sevk etsek iyi olur dedim.
Kögmenin yolu bir imis. Kapanmis diye isitip, bu yol ile
yürürsek uygun olmayacak dedim. Kilavuz aradim. Cöllü
Az kavminden bir er buldum. 7 Esit[t]im: Az yir y[oli?] Ani b[irle ... er]mis, bir at
oruki ermis, anin barmis. Angar aytip bir atlig barmis
tiyin ol yolun yorisar unc tidim. Sakindim. Kaganima [7] Isittim: Az ülkesinin yolu Ani boyunca ... imis, bir at yolu
imis, onunla gitmis. Ona söyleyip, bir atli gitmis diye o yolla
yürürsek mümkün olacak dedim. Düsündüm, kaganima basa dönüs
Birinci Tas, Kuzey Yüzü Metin Tercüme 1 ötündüm. Sü yoritdim. At altin tidim. Ak Termil kece
ogurkalatdim. At üze birtüre karig söktüm. Yukaru at
yete yadagin igac tutunu agturdum. Öngreki er
[1] Arz ettim. Asker yürüttüm. Attan asagi dedim. Ak
Termili gecip sirtlattim. At üzerine bindirip kari söktüm.
Yukariya,ati yedege alarak,yaya olarak,agaca tutunarak
cikarttim: Öndeki er 2 yoguru [idip] i bar bas asdimiz. Yubulu intimiz. On tünke
yantaki tug ebirü bardimiz. Yirci yir yangilip boguzlandi.
Bungadip kagan yelü kör timis.
[2] cigneyi verip, agac olan tepeyi astik. Yuvarlanarak
indik. On gecede dagdaki engeli dolanip gittik. Kilavuz
yeri sasirip bogazlandi. Bunalip kagan dört nala kosturu
ver demis. 3 Ani subk[a] bard[imiz]. Ol sub kodi bardimiz. Asangali
tüsürdümüz. Atig ika bayur ertimiz. Kün yime tün yime
yelü bardimiz. Kirkizig uka basdimiz. [3] Ani suyuna vardik. O sudan asagiya gittik. Yemek
yemek icin attan indirdik. Ati agaca bagliyorduk. Gündüz
de gece de dört nala kosturup gittik.Kirgizi uykuda bastik. 4 [Usin] süngügün acdimiz. Kani süsi tirilmis.
Süngüsdümüz, sancdimiz... Kanin ölürtümüz. Kaganka
Kirkiz buduni icikdi, yükünti. Yany dimiz, Kögmen yisig
ebirü keltimiz. [4] Uykusunu mizrak ile actik. Hani, ordusu toplanmis.
Savastik, mizrakladik. Hanini öldürdük. Kagan Kirgiz
kavmi teslim oldu, bas egdi. Geri döndük, Kögmen
ormanini dolanip geldik. 5 Kirkizda yandimiz. Türgis kaganda körüg kelti. Sabi
anteg: Öngdin kagangaru sü yorilim timis;yorimasar bizni,
kagani alp ermis aygucisi bilge ermis, kagan [n]eng erser
[5] Kirgizdan döndük. Türgis kaganindan casus geldi.Sözü
söyle: Doguda kagana karsi ordu yürütelim demis.
Yürütmezsek, bizi kagani kahraman imis, müsaviri bilici
imis ne zaman bir sey olsa 6 bizni ölürteci kök timis. Türgis kagani tasikmis tidi. On
Ok buduni kalisiz tasikmis tir. Tabgac süsi bar ermis. Ol
sabig esidip kaganim ben ebgerü tüseyin tidi. [6] bizi öldürecektir demis. Türgis kagani disari cikmis
dedi. On Ok milleti eksiksiz disari cikmis der. Cin ordusu
var imis. O sözü isitip kaganim, ben eve ineyim dedi. 7 Katun yok bolmis erti. Ani yoglatayin tidi. Sü baring tidi,
Altun yisda olurung tidi. Sü basi Inel Kagan Tardus sad
barzun tidi. Bilge Tonyukukka banga aydi. [7] Hatun yok olmustu. Ona yas töreni yaptirayim dedi.
Ordu, gidin dedi. Altun ormaninda oturun dedi. Ordu basi
Inel Kagan, Tardus sadi gitsin dedi. Bilge Tonyukuka,
bana söyle dedi: 8 Bu süg ilt tidi. Kiynig köng lüng ce ay, Ben sanga ne
ayayin tidi. Kelir erser kür ökülür, kelmez erser tilig sabig
ali olur tidi. Altun yisda olurtumuz. [8] Bu orduyu sevk et dedi. Cezayi gönlünce söyle. Ben
sana ne söyliyeyim dedi. Gelirse hile toparlanir, gelmezse
haberciyi, sözü alarak otur dedi. Altun ormanina oturduk. 9 Üc körüg kisi kelti Sabi bir: Kagan sü tasikdi, On Ok
süsi kalisiz tasikdi tir. Yaris yazida tirilelim timis. Ol sabig
esidip kagangaru ol sabig itim. Kanda yan sabig yana
[9] Üc casus geldi. Sözü bir: Kagan ordu cikardi, On Ok
ordusu eksiksiz disari cikti der Yaris ovasinda toplanalim
demis. O sözü isitip, kagana o sözü ilettim. Han tarafindan
söz dönüp 10 kelti. Olurung tiyin timis. Yelme kargu edgüti urgil,
basitma timis. Bög[ü] Kagan bangaru anca yidmis. Apa
tarkangaru icre sab idmis: Bilge Tonyukuk anyig ol, üz ol,
angilur. [10] geldi. Oturup diye söylemis. Kesif kolunu, nöbet isini
cok iyi tertip et, baskin yaptirma demis. Bögü Kagan bana
böyle haber göndermis.Apa Tarkana gizli haber göndermis
Bilge Tonyukuk kötüdür, kindardir, sasirir. 11 Sü yorilim tideci, unamang. Ol sabig esidip sü yoritdim.
Altun yisig yolsuzun asdimiz. Irtis ögüzüg kecigsizin
kectimiz. Tün katdimiz. Bolcuka tang öntörü tegdimiz. [11] Orduyu yürütelim diyecek, kabul etmeyin. O sözü
isitip orduyu yürüttüm. Altun ormanini yol almaksizin
astik. Irtis nehrini gecit olmaksizin gectik. Geceyi gündüze
kattik. Bolcuya safak sökerken ulastik.
basa dönüs Ikinci Tas, Bati Yüzü Metin Tercüme 1 Tilig kelürti. Sabi antag: Yaris yazida on tümen sü
tirilti tir. Ol sabig esidip begler kop[un] [1] Haberci getirdiler. Sözü söyle: Yaris ovasinda yüz bin asker
toplandi der. O sözü isitip beyler bütün 2 yanalim arig ubuti yig tidi. Ben anca tir men, ben
Bilge Tonyukuk: Altun yisig asa keltimiz. Irtis ögüzüg [2] dönelim, temiz edepli olmak iyidir dedi. Ben söyle derim, ben
Bilge Tonyukuk: Altun ormanini asarak geldik. Irtis nehrini 3 kece keltimiz. Kelmisi alp tidi, tuymadi. Tengri
Umay iduk yir sub basa birti erinc. Neke tezer biz?
[3] gecerek geldik. Geleni cesur dedi, duymadi. Tanri, Umay
Ilahe, mukaddes yer, su üzerine cökü verdi her halde. Niye
kaciyoruz? 4 Öküs tiyin neke korkur biz? Az tiyin ne basinalim?
Tegelim tidim. Tegdimiz, yulidimiz. Ikinti kün [4] Cok diye niye korkuyoruz?Az diye ne kendimizi hor görelim?
Hücum edelim dedim. Hücum ettik, yagma ettik. Ikinci gün 5 örtce kizip kelti. Süngüsdümüz. Bizinte iki uci
singarca artuk erti. Tengri yarlikaduk ücün öküs tiyin [5] ates gibi kizip geldi. Savastik. Bizden, iki ucu, yarisi kadar
fazla idi. Tanri lütfettigi icin, cok diye 6 korkmadimiz, süngüsdümüz. Tardus sadra udi
yaydimiz. Kaganin tutdumuz. Yabgusin sadin [6] korkmadik, savastik. Tardus sadina kadar kovalayip
dagittik. Kaganini tuttuk. Yabgusunu, sadini 7 anda ölürti. Eligce er tutdumuz. Ol ok tün budunun
sayu itimiz. Ol sabig esidip On Ok begleri buduni kop [7] orda öldürdüler. Elli kadar er tuttuk. O ayni gece halkina
haber gönderdik. O sözü isitip On Ok beyleri, milleti hep 8 kelti, yükünti. Keligme beglerin budunin itip yigip,
azca budun tezmis erti, On Ok süsin sületdim. [8] geldi, bas egdi. Gelen beylerini, milletini tanzim edip, yigip
az mikdarda millet kacmisti. On Ok ordusunu sevk ettim. 9 Biz yime süledimiz. Ani ert[t]imiz. Yincü ögüzüg
kece Tinsi Ogli aytigma bengilig Ek tagig ertü[rtüm] [9] Biz de Ordu sevk ettik. Aniyi gectik. Inci nehrini gecerek
Tinsi Oglu denilen mukaddes Ek dagini asirdim.
basa dönüs Ikinci Tas, Güney Yüzü Metin Tercüme 1 Temir Kapigka tegi irtimiz. Anda yandurtumuz. Inel
Kaganka [any ip ... t saka?] Tezik Tokar [s... in ...] [1] Demir Kapiya kadar eristik. Ordan döndürdük. Inel
Kagana korkup ... Tezik, Tokar ... 2 anda berüki Suk baslig Sogdak budun kop kelti, yükinti
[ ... ]. Türk budun Temir Kapigka Tinsi Ogli [2] ondan berideki Suk basli Sogdak milleti hep geldi, bas
egdi ... Türk millerinin Demir Kapiya, Tinsi Oglu, 3 Tinsi Ogli aytigma tagka tegmis idi yok ermis. Ol yirte ben
Bilge Tonyukuk tegürtük ücün [3] Tinsi Oglu denilen daga ulastigi hic yokmus. O yere
ben Bilge Tonyukuk ulastirdigim icin 4 sarig altun ürüng kümüs kiz kuduz egri tebi agi bungsuz
kelürti. Iltiris Kagan bilgesin ücün [4] sari altin, beyaz gümüs, kiz kadin, egri deve mal
zahmetsizce getirdi. Iltiris Kagan bilici oldugu icin, 5 alpin ücü Tabgacka yiti yigirmi süng üsdi, Kitanyka yiti
süngüsdi, Oguzka bis süngüsdi. Anda ayguci[si] [5] cesur oldugu icin, Cine karsi on yedi defa savasti,
Kitaya karsi yedi defa savasti, Oguza karsi bes defa
savasti. Onlarda müsaviri 6 yime ben ök ertim, yagicisi yime ben ök ertim. Iltiris
Kaganka Türk Bögü Kaganka Türk Bilge Kaganka. [6] yine bizzat ben idim, kumandani bizzat ben idim. Iltiris
Kagana, Türk Bögü Kaganina, Türk Bilge Kaganina
basa dönüs Ikinci Tas, Dogu Yüzü
y
itim ok. Metin Tercüme 1 Kapgan kagan [yiti] otuz yaska [ ... anda erti].
Kapgan Kagan olurti. Tün udimati, [1] Kapgan Kagan yirmi yedi yasinda ... orda ... idi.
Kapgan kagan oturdu. Gece uyumadi, 2 küntüz olurmati. Kizil kanim tüküti kara terim yügürti isig kücüg birtim ök. Uzun yelmeg yime itim ok [2] gündüz oturmadi. Kizil kanimi döktürerek, kara terimi
kosturarak isi, gücü verdim hep. Uzun kesif kolunu yine
gönderdim hep. 3 Arkuy kargug ulgartdim ok. Yanigma yagig kelürir
ertim. Kaganimin sü iltdimiz. Tengri yarlikazu [3] Siperi, nöbet yerini büyüttüm hep. Geri dönen düsmani
getirirdim. Kaganimla ordu gönderdim. Tanri korusun, 4 bu Türk budun ara yaraklig yagig yeltürmedim,
tögünlüg atig yügürtmedim. Iltiris Kagan kazganmasar
[4] bu Türk milleti arasinda silahli düsmani kosturmadim,
damgali ati kosturmadim. Iltiris Kagan kazanmasa, 5 udu ben özüm kazganmasar, il yime budun yime yok
erteci erti.Kazgantukin ücün udu özüm kazgandugum ücün [5] ve ben kendim kazanmasam, il de millet de yok
olacakti. Kazandigi icin ve kendim kazandigim icin 6 il yime il boldi, budun yime budun boldi. Özüm kari
boldum, ulug boldum. Neng yirdeki kaganlig budunka [6] il de il oldu,millet de millet oldu. Kendim ihtiyar oldum,
kocaldim. Her hangi bir yerdeki kaganli millete 7 büntegi bar erser ne bungi bar erteci ermis. [7] böylesi var olsa, ne sikintisi mevcut olacakmis? 8 Türk Bilge Kagan ilinge bititdim. Ben Bilge Tonyukuk.
[8] Türk Bilge Kagani ilinde yazdirdim. Ben Bilge
Tonyukuk.
basa dönüs Ikinci Tas, Kuzey Yüzü Metin Tercüme 1 Iltiris Kagan kazganmasar, yok erti erser, ben özüm
Bilge Tonyukuk kazganmasar, ben yok ertim erser [1] Iltiris Kagan kazanmasa, yok olsa idi, ben kendim, Bilge
Tonyukuk, kazanmasam, ben yok olsa idim, 2 Kapgan Kagan Türk Sir budun yirinte bod yime budun
yime kisi yime idi yok erteci erti. [2] Kapgan Kaganin, Türk Sir milletinin yerinde boy da,
millet de, insan da hep yok olacakti. 3 Iltiris Kagan Bilge Tonyukuk kazganduk ücün Kapgan
Kagan Türk Sir budun yoriduki bu. [3] Iltiris Kagan, Bilge Tonyukuk kazandigi icin Kopgan
Kaganin, Türk sir milletinin yürüdügü bu 4 Türk Bilge Kagan Türk Sir budunug Oguz budunug
igidü oturur. [4] Türk Bilge Kagani Türk Sir milletini, Oguz milletini
besleyip oturuyor.
http://www.tuerk-uelkuem.net/Orhun%20Abideleri/Tonyukukabideleri.html
